زندگینامه
شیخ نوح مانی در سال ۱۹۵۶م در روستای کولان در منطقه زیگینچور در جنوب غربی سنگال در خانوادهای روحانی و سنیمذهب چشم به جهان گشود. ایشان از قبیله بالانت (Balanta)از قبایل معروف و سرشناس آنجا بود. پدرش شیخ فامرا مانی از علمای اهلسنت منطقه بود که اهالی زادگاهش تحت تأثیر فعالیتهای تبلیغی او از مذهب وثنی رویگردان شدند و به دین اسلام گرویدند.
تحصیلات
شیخ مانی در کودکی نزد پدرش قرآن کریم و خواندن و نوشتن را آموخت و در همان سالها بیشتر قرآن کریم را نیز حفظ کرد. سپس برای ادامه تحصیل به کشور گامبیا در آفریقایغربی رفت و در آنجا مقدمات علوم اسلامی و زبان عربی را فراگرفت. ایشان مدت کوتاهی برای ادامه تحصیلات دینی به شهر تیواون، از مراکز صوفیان در سنگال و مقر اصلی فرقه تیجانیه در غرب آفریقا، در غرب سنگال رفت و پس از آن به لبنان سفر کرد.
مرحوم مانی در سال ۱۹۷۱م در معهد الدراسات الاسلامیه در شهر صورِ لبنان که توسط امام موسی صدر تأسیس شده بود تحصیلاتش را ادامه داد. پس از آنکه امام موسی صدر در سفری که به لیبی داشت توسط رژیم صهیونیستی ربوده شد، معهد نیز تعطیل گردید و شیخ مانی به مدرسه آیتالله شهید سید حسن شیرازی در بیروت رفت و در آنجا بهتحصیل پرداخت. ایشان پس از شهادت آیتالله سید حسن شیرازی به سنگال بازگشت و به فعالیتهای تبلیغی و فرهنگی مشغول شد.
تشرف به مذهب شیعه
شیخ مانی ابتدا سنیمذهب بود. ایشان قبل از سفرش به لبنان، برای ادامه تحصیل علوم اسلامی به کشور لیبی سفر کرد اما مدارس علمیه این کشور ایشان را نپذیرفتند سپس برای همین به مصر و دانشگاه الازهر رفت. آنجا هم از پذیرش ایشان خودداری کردند. مرحوم مانی پس از آن به کشور عراق سفر کرد، اما این سفر همزمان بود با دوره حکومت حسن البکر که خارجیها را از عراق اخراج میکردند؛ ازاینرو نتوانست در این کشور نیز اقامت بگیرد، برای همین راهی سوریه شد و به سفارش یکی از دوستانش در سوریه، به لبنان و معهد الدراسات الاسلامیه رفت و در آنجا به تحصیل علوم اسلامی مشغول شد.
شیخ مانی در معهد الدراسات الاسلامیه، دروس حوزوی را بر اساس فقه شیعه آغاز کرد. ایشان در همین مدرسه و به دلیل علاقهاش به امام موسی صدر به مذهب شیعه گرایش پیدا کرد و پس از تعطیلی معهد الدراسات الاسلامیه و هنگام تحصیل در مدرسه آیتالله شهید سید حسن شیرازی در بیروت، به مذهب حقه تشیع تشرف یافت.
سید محمد شهابی، فعال فرهنگی در غرب آفریقا، از زبان شیخ مانی چنین نقل کرده است: «در مدرسه سید حسن شیرازی به طور جدیتر به دروس حوزوی ادامه دادم... در این مدرسه بود، که به مذهب تشیع ایمان آوردم و بهطور قطع و یقین این مذهب را باور کردم ومعتقدات شیعه در وجودم رسوخ کرد .»
ترویج تشیع در جنوب سنگال
حجتالاسلام مانی بنیانگذار ترویج مذهب شیعه در منطقه کازامانس در جنوب سنگال شناخته میشود. بهگونهای که پیش از شروع فعالیت تبلیغی ایشان، تشیع در جنوب سنگال شناخته شده نبود و بر اساس آماری که از ایشان نقل شده، تا سال ۱۳۸۴ش، بیش از دو هزار تن شیعه واقعی و بیش از پنج هزار تن افرادی که شیعه را پذیرفته ولی هنوز به احکام آن عمل نمیکنند، در منطقه تبلیغی او وجود داشت.
آن مرحوم تبلیغ را با قرآن کریم آغاز کرد و با آیات قرآن کریم، ولایت امام علی(ع) وحقانیت مذهب شیعه را اثبات میکرد. از آنجا که بیشتر جمعیت سنگال را مسلمانان باگرایشهای صوفیانه تشکیل میدادند، مرحوم شیخ مانی معتقد بود که در سنگال شرایط تقیه وجود ندارد؛ بنابراین آشکارا به تبلیغ مذهب شیعه میپرداخت. این اقدام، مشکلات و سختیهایی را برای ایشان نیز به دنبال داشت و به دلیل شجاعت و پرهیز از انفعال به «خمینی سنگال » شهرت یافت. فعالیتهای تبلیغی مرحوم مانی در سنگال، همچون خاری در چشم دشمنان مکتب اهلبیت(ع) بود تا جایی که مبلغان وهابیت از فعالیتهای ایشان ابراز نگرانی میکردند.
خدمات اجتماعی و فرهنگی
شیخ مانی در کنار تبلیغ، خدمات ارزنده اجتماعی زیادی نیز انجام داد و مراکز فرهنگی بسیاری در کشور سنگال احداث نمود که مهمترین آنها عبارتاند از:
- تأسیس مدرسه رسول اعظم(ص) در زیگینچور در سال ۱۹۸۳م
- تأسیس مسجد رسول اعظم(ع) در زیگینچور
- تأسیس مدارس عربی، زیرمجموعه مدرسه رسول اعظم، در دیگر مناطق سنگال و نیزکشور گینه بیسائو
- را هاندازی برنامهای اختصاصی در رادیوی رسمی سنگال در زیگینچور؛ ایشان با وجود مخالفتها، به کمک داییاش سلیمان ساج، از سرشناسان سنگال، این برنامه را راهاندازی کرد و به زبا نهای فرانسوی (زبان رسمی سنگال) و عربی به تبیین معارف قرآنی و شیعه پرداخت.
- نوح مانی با تأسیس مدرسه قرآنی و حوزه علمیه در سنگال، طلابی را پرورش داد که در شهرها و مناطق مجاور زیگینچور به تبلیغ مذهب شیعه مشغول شدند. شاگردان ایشان نیز، برای ادامه تحصیلات، به ایران در قم و مشهد اعزام شدند.
ویژگی های اخلاقی
الگوی شیخ مانی در اخلاق و رفتار امام موسی صدر بود. ایشان به ویژگیهای اخلاقی و رفتاری همچون حسنخلق ، شجاعت، سخاوت، بیاعتنایی به مال دنیا، صبر در برابر سختیها،روزهداری و شبزندهداری شناخته میشد و به دلیل همین ویژگیهای اخلاقی و نیز خدماتاجتماعی که انجام میداد بین شیعه و اهلسنت منطقه خود، مورد احترام بود.
رحلت
حجتالاسلام مانی سرانجام پس از عمری مجاهدت علمی و فرهنگی در راه ترویج مکتب اهلبیت(ع)، در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹ش برابر با ۱۶ اوت ۲۰۲۰م در زیگینچور دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر ایشان در زادگاهش کولان در کنار پدر و مادرش آرام گرفت. در پی ارتحال این مبلغ شیعه مراسمهای ترحیمی در بزرگداشت ایشان برگزار شد. همچنین نهادهایی همچون مجمع علمای اهلبیت در سنگال، مجمع جهانی اهلبیت(ع) و جامعة المصطفی العالمیة با پیامهای جداگانه درگذشت شیخ مانی را تسلیت گفتند و با جامعه شیعیان سنگال ابراز همدردی نمودند.
در بخشی از پیام تسلیت مجمع جهانی اهلبیت(ع) آمده است:
«آن دانشمند مرحوم، عمر بابركت خويش را وقف ترويج اسلام ناب محمدی(ص) و سيره و معارف اهلبیت عصمت و طهارت(ع) نمود. این فقدان دردناک، قلوب شيعيان آفريقا –بهويژه كشور سنگال- را به دردآورد؛ ولی آنچه آنان را امیدوار میکند میراث ارزشمندی است که آن فقید سعيد برای پیروان اهلبیت نبوت و رسالت در آن سرزمين كهن بهیادگار گذاشت.»
شیخ محمد مانی، فرزند شیخ مانی، روحانی شیعه و فارغالتحصیل جامعة المصطفی در مشهد است که راه پدرش را ادامه میدهد و در سنگال به فعالیتهای تبلیغی - فرهنگی میپردازد.