آیت‌الله عباس واعظ طبسی
آیت‌الله عباس واعظ طبسی (۱۳۱۴-۱۳۹۴ش)، عالم مجاهد شیعه بود که عمر بابرکت خویش را وقف خدمت به زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) کرد. ایشان حدود ۳۷ سال تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشت و در این مدت حرم رضوی و تشکیلات آستان قدس توسعه زیادی پیدا کرد.
این عالم برجسته شیعه، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به سبب سخنرانی علیه رژیم پهلوی مدتی از سخنرانی منع و زندانی بود و پس از پیروزی انقلاب نیز سمت‌های مختلفی مانند عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، نماینده ولی‌فقیه در استان خراسان و مدیریت حوزه علمیه مشهد را بر عهده داشت.
زندگی‌نامه
آیت‌الله عباس واعظ طبسی در سال ۱۳۱۴ش در شهر مشهد مقدس چشم به جهان گشود. پدرش شیخ غلامرضا واعظ طبسی (۱۲۷۴-۱۳۱۵ش)، از مبلغان معروف دینی بود تا جایی که امام خمینی(ره) خطاب به شیخ عباس واعظ طبسی گفته است: «من به شما از دو حیث ارادت دارم، به‌خاطر خودتان و به‌خاطر مرحوم والدتان. چه بسیار افرادی غیرمسلمان بودند که تحت تأثیر منطق و کلام مؤثر و پرجاذبه او به اسلام مشرف شدند و او در کشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت».
تحصیلات
آیت‌الله طبسی در ۱۶ سالگی وارد حوزه علمیه مشهد شد و دروس مقدماتی حوزوی را در آن‌جا گذراند. وی مدتی نیز در قم مشغول تحصیل علوم دینی بود. پس از بازگشت به مشهد عمده وقت خود را صرف تدریس در حوزه علمیه و نیز فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی کرد.
برخی اساتید ایشان از این قرارند: شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، میرزا احمد مدرس یزدی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، سید محمدهادی میلانی، فقیه سبزواری و آیت‌الله بروجردی.
فعالیت‌های سیاسی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
آیت‌الله عباس واعظ طبسی از ۲۱ سالگی تحت تأثیر پدر در مسیر مبارزه سیاسی با رژیم پهلوی قرار گرفت و سال ۱۳۳۹ش در ۲۵ سالگی نخستین چالش با سازمان تازه‌تأسیس ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) را تجربه کرد. نخستین همراه وی در این فعالیت سیاسی، شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد بود و بعد‌ها آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله محمدرضا محامی نیز به این دو پیوستند و چهار چهره اصلی فعالیت‌های سیاسی روحانیون مشهد را تشکیل دادند. واعظ طبسی که چند ماه پس از واقعه گوهرشاد به دنیا آمده بود، در بیست و ششمین سالگرد این فاجعه، سخنرانی تندی درباره عدل زمامداران در سرای محمدیه مشهد ایراد کرد که منجر به هفت ماه ممنوعیت منبر او شد.
آیت‌الله واعظ چنانکه خودش نقل کرده است پس از آشنایی با امام خمینی(ره)، برای نخستین‌بار در مسجد ملاهاشم مشهد از ایشان به‌عنوان مرجع تقلید اعلم نام برد و به همین خاطر تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و دستگیر شد. در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ش، با اوج‌گیری حرکت اعتراضی امام خمینی و دیگر روحانیون انقلابی، ایشان نیز چندین بار در شهرهای مشهد و قم دستگیر و روانه زندان شد. مرحوم واعظ طبسی همچنین بار‌ها در جلسات درس خود در مسجد ملاهاشم مشهد به انتقاد از رژیم پهلوی می‌پرداخت. این مسجد محل تدریس دوره‌های مقدمات و سطح حوزه علمیه مشهد از سوی ایشان بود و پایگاه مهم وی به شمار می‌رفت.
آیت‌الله طبسی در دهه‌های چهل و پنجاه به‌عنوان سخنوری معترض و منتقد رژیم پهلوی شناخته می‌شدند تا جایی که به جرم سخنرانی علیه رژیم، مدتی ممنوع‌المنبر بود و در دوره‌ای نیز زندانی شد. اسناد مبارزاتی این عالم مجاهد در کتاب «یاران امام به روایت اسناد ساواک؛ آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی» منتشر شده است.
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب
جایگاه ویژه آیت‌الله عباس واعظ طبسی در مشهد سبب شد تا در سال ۱۳۵۶ش از سوی آیت‌الله پسندیده (برادر امام خمینی) در کنار آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله محامی به‌عنوان مسئول تقسیم شهریه امام خمینی در میان طلاب مشهد تعیین شود. با همین زمینه حوزوی و سیاسی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز از سوی امام خمینی(ره) به عنوان والی اصلی خراسان و متولی آستان قدس رضوی منصوب گردید.
مسئولیت‌ها
- تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۷-۱۳۹۴ش
- نمایندگی ولی‌فقیه در استان خراسان
- عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام از سال ۱۳۷۵ش ۱۳۹۴ش
- نمایندگی مردم خراسان در مجلس خبرگان رهبری از سال ۱۳۶۱-۱۳۹۴ش
- عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)
- ریاست حوزه علمیه خراسان و حوزه علمیه مشهد
- ریاست شورای عالی حوزه علمیه خراسان
خدمات در آستان قدس رضوی
امام خمینی در سال ۱۳۵۷ش آیت‌الله واعظ را به تولیت آستان قدس رضوی منصوب نمودند و تا زمان رحلت (۱۳۹۴ش) حدود ۳۷ سال در این جایگاه منشأ خدمات فراوانی شدند تا جایی که از ایشان به‌عنوان نمونه موفق مدیریت اسلامی در جمهوری اسلامی نام می‌برند که تشکیلات تحت سرپرستی خود در خراسان را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی و اجرایی کشور ارتقا داد و به قطب مهم اقتصادی و کارآفرینی در کشور تبدیل کرد.
برخی دیگر از خدمات مهم ایشان در آستان قدس رضوی به این شرح است:
- گسترش حرم امام رضوی با احداث صحن جامع رضوی و رواق امام خمینی
- تعویض ضریح امام رضا(ع) در سال ۱۳۷۹ش
- بازسازی و توسعه مرقد آیت‌الله شهید سید حسن مدرس در شهر کاشمر.
سخنان مرحوم واعظ طبسی در دوره تولیت در آستان قدس رضوی در کتابی با عنوان «چراغی در دست: گزیده‌ای از رهنمودهای فرهنگی تولیت عظیم آستان قدس رضوی» منتشر شده است.
رحلت
آیت‌الله عباس واعظ طبسی در ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ش برابر با ۲۴ جمادی‌الاول ۱۴۳۷ق در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) بر پیکر آن مرحوم نماز گزارد. سپس پیکر این عالم وارسته با حضور پرشور و مثال‌زدنی اقشار مختلف مردم و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی تشییع شد و سرانجام در حرم امام رضا(ع) آرام گرفت. در پی رحلت این روحانی خدوم شیعه، بسیاری از شخصیت‌ها و نهادهای سیاسی و مذهبی پیام تسلیت جداگانه صادر کردند. در پیام تسلیت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ولی امر مسلمین جهان آمده است:
«ایشان برادری همدل و همزبان برای اینجانب و مریدی صَدیق برای امام راحل و خدمتگزاری پایدار و سخت‌کوش برای انقلاب بودند. از نخستین طلیعه‌های مبارزات نهضت اسلامی، مشهد مقدس شاهد حضور شجاعانه و اثرگذار این روحانی محترم در عرصه‌های پرخطر و قبول دشواری‌های آن بود و این حضور صریح و صادقانه تا آخرین روزهای مبارزات ملت ایران ادامه یافت. پس از انقلاب، اعتماد امام بزرگوار به ایشان منشأ کسب افتخار تولیت و خدمت به آستان مبارک رضوی علیه آلاف التحیة و السلام شد و خدمات بی‌سابقه به این آستان مقدس با همت و عزم راسخ ایشان شکل گرفت و امید است که توجهات آن حضرت شامل حال این خدمتگزار با اخلاص گردد.»
آیت‌الله عباس واعظ طبسی (۱۳۱۴-۱۳۹۴ش)، عالم مجاهد شیعه بود که عمر بابرکت خویش را وقف خدمت به زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) کرد. ایشان حدود ۳۷ سال تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشت و در این مدت حرم رضوی و تشکیلات آستان قدس توسعه زیادی پیدا کرد.
این عالم برجسته شیعه، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به سبب سخنرانی علیه رژیم پهلوی مدتی از سخنرانی منع و زندانی بود و پس از پیروزی انقلاب نیز سمت‌های مختلفی مانند عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، نماینده ولی‌فقیه در استان خراسان و مدیریت حوزه علمیه مشهد را بر عهده داشت.
زندگی‌نامه
آیت‌الله عباس واعظ طبسی در سال ۱۳۱۴ش در شهر مشهد مقدس چشم به جهان گشود. پدرش شیخ غلامرضا واعظ طبسی (۱۲۷۴-۱۳۱۵ش)، از مبلغان معروف دینی بود تا جایی که امام خمینی(ره) خطاب به شیخ عباس واعظ طبسی گفته است: «من به شما از دو حیث ارادت دارم، به‌خاطر خودتان و به‌خاطر مرحوم والدتان. چه بسیار افرادی غیرمسلمان بودند که تحت تأثیر منطق و کلام مؤثر و پرجاذبه او به اسلام مشرف شدند و او در کشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت».
تحصیلات
آیت‌الله طبسی در ۱۶ سالگی وارد حوزه علمیه مشهد شد و دروس مقدماتی حوزوی را در آن‌جا گذراند. وی مدتی نیز در قم مشغول تحصیل علوم دینی بود. پس از بازگشت به مشهد عمده وقت خود را صرف تدریس در حوزه علمیه و نیز فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی کرد.
برخی اساتید ایشان از این قرارند: شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، میرزا احمد مدرس یزدی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، سید محمدهادی میلانی، فقیه سبزواری و آیت‌الله بروجردی.
فعالیت‌های سیاسی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
آیت‌الله عباس واعظ طبسی از ۲۱ سالگی تحت تأثیر پدر در مسیر مبارزه سیاسی با رژیم پهلوی قرار گرفت و سال ۱۳۳۹ش در ۲۵ سالگی نخستین چالش با سازمان تازه‌تأسیس ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) را تجربه کرد. نخستین همراه وی در این فعالیت سیاسی، شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد بود و بعد‌ها آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله محمدرضا محامی نیز به این دو پیوستند و چهار چهره اصلی فعالیت‌های سیاسی روحانیون مشهد را تشکیل دادند. واعظ طبسی که چند ماه پس از واقعه گوهرشاد به دنیا آمده بود، در بیست و ششمین سالگرد این فاجعه، سخنرانی تندی درباره عدل زمامداران در سرای محمدیه مشهد ایراد کرد که منجر به هفت ماه ممنوعیت منبر او شد.
آیت‌الله واعظ چنانکه خودش نقل کرده است پس از آشنایی با امام خمینی(ره)، برای نخستین‌بار در مسجد ملاهاشم مشهد از ایشان به‌عنوان مرجع تقلید اعلم نام برد و به همین خاطر تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و دستگیر شد. در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ش، با اوج‌گیری حرکت اعتراضی امام خمینی و دیگر روحانیون انقلابی، ایشان نیز چندین بار در شهرهای مشهد و قم دستگیر و روانه زندان شد. مرحوم واعظ طبسی همچنین بار‌ها در جلسات درس خود در مسجد ملاهاشم مشهد به انتقاد از رژیم پهلوی می‌پرداخت. این مسجد محل تدریس دوره‌های مقدمات و سطح حوزه علمیه مشهد از سوی ایشان بود و پایگاه مهم وی به شمار می‌رفت.
آیت‌الله طبسی در دهه‌های چهل و پنجاه به‌عنوان سخنوری معترض و منتقد رژیم پهلوی شناخته می‌شدند تا جایی که به جرم سخنرانی علیه رژیم، مدتی ممنوع‌المنبر بود و در دوره‌ای نیز زندانی شد. اسناد مبارزاتی این عالم مجاهد در کتاب «یاران امام به روایت اسناد ساواک؛ آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی» منتشر شده است.
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب
جایگاه ویژه آیت‌الله عباس واعظ طبسی در مشهد سبب شد تا در سال ۱۳۵۶ش از سوی آیت‌الله پسندیده (برادر امام خمینی) در کنار آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله محامی به‌عنوان مسئول تقسیم شهریه امام خمینی در میان طلاب مشهد تعیین شود. با همین زمینه حوزوی و سیاسی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز از سوی امام خمینی(ره) به عنوان والی اصلی خراسان و متولی آستان قدس رضوی منصوب گردید.
مسئولیت‌ها
- تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۷-۱۳۹۴ش
- نمایندگی ولی‌فقیه در استان خراسان
- عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام از سال ۱۳۷۵ش ۱۳۹۴ش
- نمایندگی مردم خراسان در مجلس خبرگان رهبری از سال ۱۳۶۱-۱۳۹۴ش
- عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)
- ریاست حوزه علمیه خراسان و حوزه علمیه مشهد
- ریاست شورای عالی حوزه علمیه خراسان
خدمات در آستان قدس رضوی
امام خمینی در سال ۱۳۵۷ش آیت‌الله واعظ را به تولیت آستان قدس رضوی منصوب نمودند و تا زمان رحلت (۱۳۹۴ش) حدود ۳۷ سال در این جایگاه منشأ خدمات فراوانی شدند تا جایی که از ایشان به‌عنوان نمونه موفق مدیریت اسلامی در جمهوری اسلامی نام می‌برند که تشکیلات تحت سرپرستی خود در خراسان را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی و اجرایی کشور ارتقا داد و به قطب مهم اقتصادی و کارآفرینی در کشور تبدیل کرد.
برخی دیگر از خدمات مهم ایشان در آستان قدس رضوی به این شرح است:
- گسترش حرم امام رضوی با احداث صحن جامع رضوی و رواق امام خمینی
- تعویض ضریح امام رضا(ع) در سال ۱۳۷۹ش
- بازسازی و توسعه مرقد آیت‌الله شهید سید حسن مدرس در شهر کاشمر.
سخنان مرحوم واعظ طبسی در دوره تولیت در آستان قدس رضوی در کتابی با عنوان «چراغی در دست: گزیده‌ای از رهنمودهای فرهنگی تولیت عظیم آستان قدس رضوی» منتشر شده است.
رحلت
آیت‌الله عباس واعظ طبسی در ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ش برابر با ۲۴ جمادی‌الاول ۱۴۳۷ق در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) بر پیکر آن مرحوم نماز گزارد. سپس پیکر این عالم وارسته با حضور پرشور و مثال‌زدنی اقشار مختلف مردم و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی تشییع شد و سرانجام در حرم امام رضا(ع) آرام گرفت. در پی رحلت این روحانی خدوم شیعه، بسیاری از شخصیت‌ها و نهادهای سیاسی و مذهبی پیام تسلیت جداگانه صادر کردند. در پیام تسلیت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ولی امر مسلمین جهان آمده است:
«ایشان برادری همدل و همزبان برای اینجانب و مریدی صَدیق برای امام راحل و خدمتگزاری پایدار و سخت‌کوش برای انقلاب بودند. از نخستین طلیعه‌های مبارزات نهضت اسلامی، مشهد مقدس شاهد حضور شجاعانه و اثرگذار این روحانی محترم در عرصه‌های پرخطر و قبول دشواری‌های آن بود و این حضور صریح و صادقانه تا آخرین روزهای مبارزات ملت ایران ادامه یافت. پس از انقلاب، اعتماد امام بزرگوار به ایشان منشأ کسب افتخار تولیت و خدمت به آستان مبارک رضوی علیه آلاف التحیة و السلام شد و خدمات بی‌سابقه به این آستان مقدس با همت و عزم راسخ ایشان شکل گرفت و امید است که توجهات آن حضرت شامل حال این خدمتگزار با اخلاص گردد.»