آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی
آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی (۱۳۲۷-۱۳۹۷ش) فقیه و سیاستمدار برجسته شیعه و از شاگردان برجسته آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر، امام خمینی(ره) و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی بود. ایشان با تبعیت از مبنای فکری و سیره عملی استادش شهید صدر، به مقابله با رژیم صدام پرداخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بر اثر فشار رژیم صدام، با توصیه شهید صدر به ایران رفت و در این دوران، مجلس اعلای اسلامی عراق را پایه‌گذاری کرد.
آن مرحوم مسئولیت‌های برجسته‌ای همچون عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت(ع)، ریاست قوه قضاییه، ریاست مجلس خبرگان رهبری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو فقهای شورای نگهبان و ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه در جمهوری اسلامی ایران را برعهده داشت.
آیت‌الله شاهرودی همزمان با فعالیت‌های سیاسی به تدریس و پژوهش در فقه و اصول نیز مشغول بود و آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشت از مهمترین آنها می‌توان به کتاب «بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس‌های اصول سید محمدباقر صدر)» اشاره کرد.
زندگی‌نامه
آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۲۷ش در نجف اشرف چشم به جهان گشود. پدرش آیت‌الله سید علی هاشمی شاهرودی از شاگردان برجسته آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و مادرش دختر آیت‌الله سید علی‌مدد موسوی قائینی از علمای خراسان بود. ایشان با نوه آیت‌الله سید محمود حسینی شاهرودی (رحلت ۱۳۵۳ش) ازدواج کرد.
تحصیل در نجف
آیت‌الله شاهرودی، تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه علوی نجف آغاز کرد. ایشان همزمان نزد شیخ هادی سیستانی دروس دینی را فرا گرفت. او در سال ۱۳۸۱ق در چهارده سالگی وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و پس از اتمام دوره مقدمات و سطح، در دروس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمدباقر صدر شرکت کرد. شاهرودی سال‌های متمادی نزد شهید صدر شاگردی کرد و مبانی اجتهاد را از ایشان آموخت تا جایی که شهید صدر مهمترین استاد او به شمار می‌رود. او در سال ۱۳۹۹ق از ایشان اجازه اجتهاد دریافت نمود. شهید صدر در اجازه اجتهادش، او را به عنوان نماینده خود در امور حسبیه نیز معرفی کرد.
ایشان در درس مراجع تقلید دیگری همچون امام خمینی(ره) و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی نیز شرکت می‌کرد.
فعالیت سیاسی در عراق
آیت‌الله هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل در نجف، با تبعیت ازاستادش شهید صدر، به فعالیت سیاسی پرداخت. در پی حملات مأموران رژیم صدام به علمای شیعه در سال ۱۹۷۴م، ایشان به زندان افتاد و شکنجه شد. این عالم شیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تظاهراتی را در شهرهای مختلف عراق به‌ویژه نجف سامان داد و به همین خاطر تحت تعقیب رژیم بعث قرار گرفت و به توصیه استادش آیت‌الله صدر از عراق خارج شد و از طریق کویت به ایران رفت اما رژیم بعث عراق سه برادر او را دستگیر و اعدام کرد.
فعالیت علمی و سیاسی در ایران
آیت‌الله هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران در فروردین ۱۳۵۸ش، به درخواست امام خمینی(ره) تدریس در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. دروس خارج فقه و اصول فقه ایشان از آن زمان تا پایان عمر در این شهر برقرار بود و در طول این سال‌ها شاگردان فراوانی را تربیت نمود.
همکاری در تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق
آیت‌الله شاهرودی پس از حضور در ایران، با پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان مسئولیت نهضت‌های اسلامی را بر عهده داشت، با همراهی شماری از علما و فعالان سیاسی عراقی، به‌ویژه آیت‌الله سید محمدباقر حکیم، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را جهت وحدت گروه‌های عراقی و مبارزه با رژیم صدام، تأسیس کرد و ریاست آن را بر عهده گرفت.
عضویت در شورای اِفتای آیت‌الله خامنه‌ای
ایشان سال‌ها عضو شورای افتای آیت‌الله خامنه‌ای بود. افزون بر آن، ریاست دو کنگره «نقش زمان و مکان در اندیشه امام خمینی» و نخستین کنگره «دایرةالمعارف فقه اسلامی» را نیز بر عهده داشت. همچنین با حکم آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سال ۱۳۶۹ش مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت(ع) را تأسیس کرد و ریاست آن را بر عهده گرفت. این مؤسسه، مرکزی آموزشی و پژوهشی در زمینه فقه، اصول فقه و کلام در شهر قم است که هدف آن تدوین دایرةالمعارف فقه اسلامی و انتشار کتب مرتبط با شیعه است.
تأسیس دانشگاه عدالت
آیت‌الله شاهرودی، مؤسس دانشگاه غیرانتفاعی عدالت نیز بود و ریاست هیئت‌امنای آن را نیز بر عهده داشت. این دانشگاه در سال ۱۳۹۱ش به منظور احياء فرهنگ و تمدن اسلامی به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران رسید و در ۱۳۹۴ش نخستین رئیس آن از سوی آیت‌الله شاهرودی منصوب شد.
میراث ماندگار
آیت‌الله شاهرودی کتاب‌ها و مقالات متعددی تألیف کرد. برخی از کتاب‌های این فقیه شیعی عبارت‌اند از: بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس‌های اصول سید محمدباقر صدر) در هفت جلد، کتاب الخمس، قرائات الفقهیه معاصره، قاعدة الفراغ و التجاوز، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغه، الفقه الزراعی، معطیات آیة المودة، کتاب الاجارة، کتاب الزکاة، کتاب المضاربة، الصوم، مناسک الحج، اضواء و آراء، رساله توضیح‌المسائل و الصراط (اجوبة الاستفتاءات) و انتشار مقالاتی در فصلنامه فقه اهلبیت(ع).
همچنین مجموعه سخنرانی‌های ایشان در دوره ریاستش بر قوه قضائیه، با عنوان صحیفه عدالت منتشر شده است.
مسئولیت‌ها
آیت‌الله هاشمی شاهرودی، در نظام جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت‌های مختلفی بر عهده داشت که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
- ریاست قوه قضاییه به مدت ده سال (1378-1388ش)
- ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام (۱۳۹۶-۱۳۹۷ش)
- عضویت در مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۷-۱۳۹۷ش)
- عضو فقهای شورای نگهبان (1388-1397ش)
- نایب‌رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
- عضو شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت(ع)
- عضو مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
- رئیس هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه ایران (۱۳۹۰-۱۳۹۷ش)
- عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه
خدمات در دستگاه قضایی ایران
آیت‌الله شاهرودی در ابتدای مسئولیت خود در قوه قضائیه، بحث توسعه قضایی را مطرح کرد و با ایجاد نهادهای شبه‌قضایی مانند شوراهای حل اختلاف، تسریع در رسيدگی، رفع اطاله دادرسی در دادگاه‌ها و در نهایت، رضایت‌مندی مردم را اولویت کار خویش قرار داد. حبس‌زدایی و کاهش زندانیان یکی از مهمترین دغدغه‌های ایشان در دوران ریاست دستگاه قضایی بود.
در نگاه آیت‌الله شاهرودی، زندان‌زدایی کاملا مبتنی بر فقه شیعه است؛ چرا که به‌هنگام حبس، جایگاه انسان و حرمت او لطمه می‌خورد و مجازات، بیشتر شامل خانواده زندانی می‌شود نه شخص مجرم. ازاین‌رو بخش‌نامه‌های متعددی برای حبس‌زدایی و مجازات‌های جایگزین صادر کرد. ملاقات‌های حضوری با مردم یا از طریق ویدئوکنفرانس برای حل مشکلات قضایی آنان از دیگر برنامه‌های ایشان در منصب قضایی بود.
ارتحال
آیت‌الله شاهرودی در سوم دی ۱۳۹۷ش پس از تحمل یک دوره بیماری در بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران دار فانی را ودع گفت. در پنجم دی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در مصلای بزرگ تهران بر پیکر ایشان نماز گزارد. سپس جنازه آن مرحوم به شهر مقدس قم منتقل گردید و پس از تشییع، در حرم حضرت معصومه(س) آرام گرفت.
به مناسبت ارتحال این عالم ربانی، دولت ایران روز پنجم دی را عزای عمومی اعلام کرد و حوزه‌های علمیه سراسر ایران نیز در این روز تعطیل شد. همچنین رهبر انقلاب اسلامی، مراجع تقلید، علما و جریان‌های سیاسی جهان اسلام، بسیاری از مسئولان عالی کشوری و لشکری جمهوری اسلامی ایران برای رحلت ایشان پیام تسلیت جداگانه صادر کردند.
بخشی از پیام تسلیتی که آیت‌الله خامنه‌ای ولی امر مسلمین جهان به مناسبت رحلت این عالم شیعه صادر کردند چنین است:
«ایشان استادی بزرگ در حوزه علمیه قم و کارگزاری باوفا در مهمترین تشکیلات نظام جمهوری اسلامی، عضو مؤثری در شورای نگهبان و رئیس موفّقی در مجمع تشخیص مصلحت بودند و آثار و برکات علمی بسیاری از خود بر جای نهادند. ایشان همچنین برادر سه شهید و از یاران و شاگردان و همراهان شهید نام‌آور و بزرگوار سید محمدباقر صدر بود.»
آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی (۱۳۲۷-۱۳۹۷ش) فقیه و سیاستمدار برجسته شیعه و از شاگردان برجسته آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر، امام خمینی(ره) و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی بود. ایشان با تبعیت از مبنای فکری و سیره عملی استادش شهید صدر، به مقابله با رژیم صدام پرداخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بر اثر فشار رژیم صدام، با توصیه شهید صدر به ایران رفت و در این دوران، مجلس اعلای اسلامی عراق را پایه‌گذاری کرد.
آن مرحوم مسئولیت‌های برجسته‌ای همچون عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت(ع)، ریاست قوه قضاییه، ریاست مجلس خبرگان رهبری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو فقهای شورای نگهبان و ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه در جمهوری اسلامی ایران را برعهده داشت.
آیت‌الله شاهرودی همزمان با فعالیت‌های سیاسی به تدریس و پژوهش در فقه و اصول نیز مشغول بود و آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشت از مهمترین آنها می‌توان به کتاب «بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس‌های اصول سید محمدباقر صدر)» اشاره کرد.
زندگی‌نامه
آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۲۷ش در نجف اشرف چشم به جهان گشود. پدرش آیت‌الله سید علی هاشمی شاهرودی از شاگردان برجسته آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و مادرش دختر آیت‌الله سید علی‌مدد موسوی قائینی از علمای خراسان بود. ایشان با نوه آیت‌الله سید محمود حسینی شاهرودی (رحلت ۱۳۵۳ش) ازدواج کرد.
تحصیل در نجف
آیت‌الله شاهرودی، تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه علوی نجف آغاز کرد. ایشان همزمان نزد شیخ هادی سیستانی دروس دینی را فرا گرفت. او در سال ۱۳۸۱ق در چهارده سالگی وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و پس از اتمام دوره مقدمات و سطح، در دروس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمدباقر صدر شرکت کرد. شاهرودی سال‌های متمادی نزد شهید صدر شاگردی کرد و مبانی اجتهاد را از ایشان آموخت تا جایی که شهید صدر مهمترین استاد او به شمار می‌رود. او در سال ۱۳۹۹ق از ایشان اجازه اجتهاد دریافت نمود. شهید صدر در اجازه اجتهادش، او را به عنوان نماینده خود در امور حسبیه نیز معرفی کرد.
ایشان در درس مراجع تقلید دیگری همچون امام خمینی(ره) و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی نیز شرکت می‌کرد.
فعالیت سیاسی در عراق
آیت‌الله هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل در نجف، با تبعیت ازاستادش شهید صدر، به فعالیت سیاسی پرداخت. در پی حملات مأموران رژیم صدام به علمای شیعه در سال ۱۹۷۴م، ایشان به زندان افتاد و شکنجه شد. این عالم شیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تظاهراتی را در شهرهای مختلف عراق به‌ویژه نجف سامان داد و به همین خاطر تحت تعقیب رژیم بعث قرار گرفت و به توصیه استادش آیت‌الله صدر از عراق خارج شد و از طریق کویت به ایران رفت اما رژیم بعث عراق سه برادر او را دستگیر و اعدام کرد.
فعالیت علمی و سیاسی در ایران
آیت‌الله هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران در فروردین ۱۳۵۸ش، به درخواست امام خمینی(ره) تدریس در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. دروس خارج فقه و اصول فقه ایشان از آن زمان تا پایان عمر در این شهر برقرار بود و در طول این سال‌ها شاگردان فراوانی را تربیت نمود.
همکاری در تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق
آیت‌الله شاهرودی پس از حضور در ایران، با پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان مسئولیت نهضت‌های اسلامی را بر عهده داشت، با همراهی شماری از علما و فعالان سیاسی عراقی، به‌ویژه آیت‌الله سید محمدباقر حکیم، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را جهت وحدت گروه‌های عراقی و مبارزه با رژیم صدام، تأسیس کرد و ریاست آن را بر عهده گرفت.
عضویت در شورای اِفتای آیت‌الله خامنه‌ای
ایشان سال‌ها عضو شورای افتای آیت‌الله خامنه‌ای بود. افزون بر آن، ریاست دو کنگره «نقش زمان و مکان در اندیشه امام خمینی» و نخستین کنگره «دایرةالمعارف فقه اسلامی» را نیز بر عهده داشت. همچنین با حکم آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سال ۱۳۶۹ش مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت(ع) را تأسیس کرد و ریاست آن را بر عهده گرفت. این مؤسسه، مرکزی آموزشی و پژوهشی در زمینه فقه، اصول فقه و کلام در شهر قم است که هدف آن تدوین دایرةالمعارف فقه اسلامی و انتشار کتب مرتبط با شیعه است.
تأسیس دانشگاه عدالت
آیت‌الله شاهرودی، مؤسس دانشگاه غیرانتفاعی عدالت نیز بود و ریاست هیئت‌امنای آن را نیز بر عهده داشت. این دانشگاه در سال ۱۳۹۱ش به منظور احياء فرهنگ و تمدن اسلامی به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران رسید و در ۱۳۹۴ش نخستین رئیس آن از سوی آیت‌الله شاهرودی منصوب شد.
میراث ماندگار
آیت‌الله شاهرودی کتاب‌ها و مقالات متعددی تألیف کرد. برخی از کتاب‌های این فقیه شیعی عبارت‌اند از: بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس‌های اصول سید محمدباقر صدر) در هفت جلد، کتاب الخمس، قرائات الفقهیه معاصره، قاعدة الفراغ و التجاوز، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغه، الفقه الزراعی، معطیات آیة المودة، کتاب الاجارة، کتاب الزکاة، کتاب المضاربة، الصوم، مناسک الحج، اضواء و آراء، رساله توضیح‌المسائل و الصراط (اجوبة الاستفتاءات) و انتشار مقالاتی در فصلنامه فقه اهلبیت(ع).
همچنین مجموعه سخنرانی‌های ایشان در دوره ریاستش بر قوه قضائیه، با عنوان صحیفه عدالت منتشر شده است.
مسئولیت‌ها
آیت‌الله هاشمی شاهرودی، در نظام جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت‌های مختلفی بر عهده داشت که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
- ریاست قوه قضاییه به مدت ده سال (1378-1388ش)
- ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام (۱۳۹۶-۱۳۹۷ش)
- عضویت در مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۷-۱۳۹۷ش)
- عضو فقهای شورای نگهبان (1388-1397ش)
- نایب‌رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
- عضو شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت(ع)
- عضو مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
- رئیس هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه ایران (۱۳۹۰-۱۳۹۷ش)
- عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه
خدمات در دستگاه قضایی ایران
آیت‌الله شاهرودی در ابتدای مسئولیت خود در قوه قضائیه، بحث توسعه قضایی را مطرح کرد و با ایجاد نهادهای شبه‌قضایی مانند شوراهای حل اختلاف، تسریع در رسيدگی، رفع اطاله دادرسی در دادگاه‌ها و در نهایت، رضایت‌مندی مردم را اولویت کار خویش قرار داد. حبس‌زدایی و کاهش زندانیان یکی از مهمترین دغدغه‌های ایشان در دوران ریاست دستگاه قضایی بود.
در نگاه آیت‌الله شاهرودی، زندان‌زدایی کاملا مبتنی بر فقه شیعه است؛ چرا که به‌هنگام حبس، جایگاه انسان و حرمت او لطمه می‌خورد و مجازات، بیشتر شامل خانواده زندانی می‌شود نه شخص مجرم. ازاین‌رو بخش‌نامه‌های متعددی برای حبس‌زدایی و مجازات‌های جایگزین صادر کرد. ملاقات‌های حضوری با مردم یا از طریق ویدئوکنفرانس برای حل مشکلات قضایی آنان از دیگر برنامه‌های ایشان در منصب قضایی بود.
ارتحال
آیت‌الله شاهرودی در سوم دی ۱۳۹۷ش پس از تحمل یک دوره بیماری در بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران دار فانی را ودع گفت. در پنجم دی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در مصلای بزرگ تهران بر پیکر ایشان نماز گزارد. سپس جنازه آن مرحوم به شهر مقدس قم منتقل گردید و پس از تشییع، در حرم حضرت معصومه(س) آرام گرفت.
به مناسبت ارتحال این عالم ربانی، دولت ایران روز پنجم دی را عزای عمومی اعلام کرد و حوزه‌های علمیه سراسر ایران نیز در این روز تعطیل شد. همچنین رهبر انقلاب اسلامی، مراجع تقلید، علما و جریان‌های سیاسی جهان اسلام، بسیاری از مسئولان عالی کشوری و لشکری جمهوری اسلامی ایران برای رحلت ایشان پیام تسلیت جداگانه صادر کردند.
بخشی از پیام تسلیتی که آیت‌الله خامنه‌ای ولی امر مسلمین جهان به مناسبت رحلت این عالم شیعه صادر کردند چنین است:
«ایشان استادی بزرگ در حوزه علمیه قم و کارگزاری باوفا در مهمترین تشکیلات نظام جمهوری اسلامی، عضو مؤثری در شورای نگهبان و رئیس موفّقی در مجمع تشخیص مصلحت بودند و آثار و برکات علمی بسیاری از خود بر جای نهادند. ایشان همچنین برادر سه شهید و از یاران و شاگردان و همراهان شهید نام‌آور و بزرگوار سید محمدباقر صدر بود.»